Sabtu, 30 Oktober 2010

5 LONTAR MILIK DESA ADAT GAMONGAN, KARANGASEM

Lima Lontar Pembenar Sebagai Piagem dan Bukti Obyektif Milik Desa Adat Gamongan, Tiyingtali, Abang, Karangasem 

           Menurut Bandesa Adat Gamongan Jro Mangku Komang Putra, tiada lain anak dari Jro Mangku Lingsir Gede Seri, dahulu pemangku Pura Penataran Lempuyang Gamongan. Selain salinan Piagem Dukuh Gamongan, Prasasti Pura Puseh Sading, Kapal dan Purana Pura Puseh Gaduh, Blahbatuh, juga membenarkan ada 5 lontar sebagai bukti obyektif yang menjadi “pegangan” (piagem) dari masyarakat desa Gamongan tentang keberadaan Pura Lempuyang yang ada saat kini, sebagai berikut: 
  1. Lontar Raja Purana Panugrahan Hyang Gnijaya.
  2. Lontar Aji Murti Siwa Sasana Ning Bwana Rwa.
  3. Lontar Pidhartaning Aran Ikang Gunung Angetaning Bali.
  4. Lontar Pangeling-eling I Dukuh Gamongan, Kadauhan Pangandika Antuk Ida Anake Agung, I Gusti Ngurah Made Karangasem.
  5. Lontar Pemunder Desa Adat Gamongan. 
1. Beberapa Bait Dari Lontar Raja Purana, Panugrahan Hyang Gnijaya, Bukti Pasung Grigis Sebagai Orang Suci di Lempuyang

Iki Raja Purana palugrane sira Hyang Gnijaya, maka tunggul sira Pasung Grigis amukti maring Lempuyang, anisyanin apan kasantana denikang Sanhyang Sidhimantra, sapuja palikrama, yogya anisyanin maring gunung Lempuyang, Sanghyang Sidhimantra, sareng ring sira Mpu Kuturan, asentana sira Pasung Grigis, sira Jaya Katong, sira Jaya Katong amukti ring Blahbatuh, angamong wadwa sira, panugrahane, bhatara Hyang bawu dateng, amuter ring Blahbatuh, kasiwi dening sira Jaya Katong, arine sira Pasung Grigis, arane sira Jaya Katong, amukti ring Blahbatuh, hana ta gelung korine ring mahameru, kapolo dening sira Jaya Katong . . .
. . . kisira Arya Rigis, anadi ta sira  sumende ring Lempuyang, asumende ta sira Arya Pasung Grigis, amukti ring Lempuyang, kang sumende, anisyanin, amuja palikrama, amukti ring Lempuyang, angwangun parahyangan, gedong mwang manjangan salwang parahyangan palinggihan Bhatara ring Majapahit, palinggihan Bhatara Hyang Gnijaya, palinggihan padma patirtayan sira Hyang Gnijaya maring Gunung Lempuyang, payuk selaka sinurat purana, tunggul sira Pasung Grigis, katemu maring sentanane sira Pasung Grigis miwah pakelem, patirtayan sira Hyang Gnijaya, bungkung alang-alang sagabung, kasungsung dening sira Pasung Grigis, tur kasiwi, saputusing kahyangan, amretista, ri, sasih 10 . . .
. . . yan kita lali ring kahyangan nira ring Gunung Lempuyang, mwah sang Ratu Bali, mwah para punggawa, mwah Brahmana, satriya, wesya, bujangga, sudra, mwah anisyanin, adoh juti campur, lawaya, amurug, panugrahne Hyang Gnijaya, wastu trak maka Bali, tan patuh, kita wong ring Bali acengilan lawang rowang kita . . .
(Raja Purana, hal. 1b, 2a, 5b).

Arti Bebas:
           Ini Raja Purana pemberian Bhatara Hyang Gnijaya, sebagai bukti Pasung Grigis, bertempat tinggal digunung Lempuyang, mengamong karena keturunan Sanghyang Sidhimantra, menjalani hidup suci, memuja haturan umat yang datang, sekaligus mengempon di Gunung lempuyang, Sanghyang Sidhimantra, bersama beliau Mpu Kuturan, keturunan Pasung Grigis, beliau Jaya Katong, beliau Jaya Katong tinggal di Blahbatuh yang bertanggung jawab terhadap rakyatnya, pemberian yang baru datang, bertempat di Balabatuh, beliau Jaya Katong, dikuasai oleh beliau Jaya Katong, adiknya beliau Pasung Girigis, namanya beliau Jaya Katong, bertempat tinggal di Blahbatuh, ada sebuah pintu gerbang pura yang luas, dibentuk oleh beliau Jaya Katong . . .
. . . beliau Arya Rigis yang menggantikan di Pura Lempuyang, menggantikan Arya Pasung Grigis, bertempat tinggal di Lempuyang, yang menggantikan ngemong, sekaligus memuja dan menghaturkan upakara umatnya, bertempat tinggal di Lempuyang, membangun palinggih gedong dan menjang sluwang, diantaranya parahyangan palinggih Bhatara di Majapahit, palinggih Bathara Hyang Gnijaya, palinggih padma, tempat tirta Bhatara Hyang Gnijaya di Gunung Lempuyang, payuk salaka ada tulisan purana, sungsungan Pasung Grigis, juga pakelem patirtaan Bhatara Hyang Gnijaya, bungkung alang-alang sagabung, kasungsung oleh Pasung Grigis, juga disembah pada saat Bhatara katuran pujawali pada sasih ke 10 . .
. . . Kalau kamu lupa dengan kahyangan Bhatara di Gunung Lempuyang apakah itu Ratu Bali, para punggawa, juga brahmana, satriya, wesya, bujangga, sudra dan yang ngemong akan berakibat saudara akan menjauh, tidak mengenal catur wangsa (nebah), lawaya (perintah tak dituruti), memaksa kehendak, karena kehendak Bhatara Hyang Gnijaya, akan trak (paceklik) seluruh Bali, tidak ada persatuan kita di Bali, bermasalah dengan saudara sendiri . . .

2a. Bait-Bait Lontar Aji Murti Siwa Sasana Ning Bhuwana Rwa, Dikeluarkan zaman Raja Sri Jayasunu, Konsep Teologi dan Kosmologi Bumi Bali Saat Itu.

. . . duk nora ana bhumi ring Bali mangke wuwusan sira Sanghyang Gurureka Mayasakti, angreka bhumi ring Bali, inurunang, Bhatara Hyang Gnijaya ring Bali, namaka hyang-hyang bhuwana kabeh, Hyang Gnijaya maka uluning bhuwana, duk gumine kumelencok, amurti Hyang Gnijaya awijil kang surya papitu, amulatana bhumi, angreka Hyang Gnijaya, tinurun Bhatara Wisnu, alingga bhatara ring gunung Mangu, tinurun Hyang Watukaru alingga Bhatara ring gunung Beratan, tinurun Bhatara Hyang Tugu alingga Bhatara ring gunung Andakasa, anyatur kumentel ikang bhumi, goyang ikang bhumi, mulati Bhatara Mahadewa, amunggel ikang gunung Mahameru binakta ana ring Bali, tinurun Bhatara Mahadewa alingga Bhatara ring gunung Agung, tinurun Hyang Pasupati alingga Bhatara ring Tulukbyu, tinurun Bhatara Dewi Danuh alingga Bhatara ring gunung Batur, nrus pancer ikang gunug, rawuh ring sapta patala, anyapta ikang ukir, pinih wayah gunung Lempuyang maka uluning bhumi, pinih alit gunung Agung, amuter kang jagat, arsa Bhatara ring Bali nora hana jadma miwah sadaging bhumi, arsa Bhatara sami sagunung saptane ring Bali, ayoga Bhatara Hyang Watukaru, awijil walang, mina, sadaging bhumi, ayoga Bhatara Hyang Tugu awijil bhuta, kala, dengen, miwah setengeting bhumi, ayoga Bhatara Hyang Gnijaya, awijil hana jadma manusa, awijilana Toya, ayoga Bhatara Dewi Danuh, awijil ana sato suku pat, ayoga Bhatara hyang Pasupati, awijilana sato suku rwa, ayoga Bhatara Hyang Mahadewa, awijilana bayu, sabda, idep, saika krayaning manusa, kumangkang kumingking, kareka dening Bhatara sami sedagingin bhumi, wenang I Bali pulina masiwa ring gunung Lempuyang, kareka dening Bhatara Hyang Gnijaya, miwah sejagat Bali wenang anyiwi ring Lempuyang, away lali . . .
(Aji Murti Siwa Sasana, hal. 1a-3a).

Arti Bebas: 
. . . ketika belum ada bumi Bali, setelah selesai beliau Sanghyang Guru Reka Mayasakti, mencipta bumi Bali, menurunkan Bhatara Hyang Gnijaya di Bali, sebagai jungjungan seluruh jagat, Hyang Gnijaya bagaikan pusat bumi, disaat bumi bergoncang, munculah diri Hyang Gnijaya mengeluarkan tujuh matahari, asal mula bumi, mencipta Hyang Gnijaya, turunlah Bhatara Wisnu, bersemayam digunung Mangu, turun Bhatara Hyang Tugu, bersemayam Bhatara digunung Andakasa, empat arah seimbang bumi, lagi bergoyang bumi ini pergi Bhatara Mahadewa, memotong Gunung Mahameru dibawa ke Bali, turunlah Bhatara Mahadewa bersemayam beliau digunung Agung, turun Bhatara Hyang Pasupati bersemayam beliau digunung Tulukbyu, turun Bhatara Dewi Danuh bersemayam digunung Batur, lantas itu gunung, sampai ditujuh lapisan alam bawah tanah, menyatu itu gunung, yang tertua gunung Lempuyang bagaikan kepala dari bumi, yang kecilan gunung Agung, yang mengatur jagat ini, berkehendak beliau, belum ada manusia dan isi bumi, berkehendak seluruh Bhatara dari tujuh gunung yang ada di Bali, beryoga Bhatara Hyang Watukaru melahirkan walang, ikan, dan seisi bumi, beryoga Bhatara Hyang Tugu melahirkan makhluk halus serta tempat-tempat angker di bumi ini, beryoga Bhatara Hyang Gnijaya, tercipta manusia dan air, beryoga Bhatara Dewi Danuh melahirkan binatang berkaki empat, beryoga Bhatara Hyang Pasupati melahirkan binatang berkaki dua, beryoga Bhatara Hyang Mahadewa mencipta, suara, tenaga, pikiran, termasuk juga hasil karya manusia, binatang yang kecil-kecil, yang diwujudkan oleh semua Bhatara yang ada di Bali, wajib jagat Bali menghaturkan bhakti di Lempuyang yang dirintis oleh Bhatara Hyang Gnijaya, jagat Bali wajib menyembah di Lempuyang tak boleh lupa  . . .

2b. Bait Lain Dari Lontar Aji Murti Siwa Sasana Ning Bwana Rwa, Legenda Munculnya Nama-Nama Desa atau Mungkin Batas Wilayah Gamongan Pada Saat Itu.

. . . mangke aperang sira Pasung Giri lawan sira kebo petak, kaguntur ikang merta, tiba maring lemah, samaulung, mentik ring Semalung malih kaamet ikang merta, dening Pasung Giri, kaburu dening mahisa petak, kni kekutik ikang merta, wanih sabuh ikang merta, mentik ring Tuwukang kaburu dening mahisa petak, aheling sira Pasung Giri, ring andika Bhatara Hyang Gnijaya, ih angapa kbo petak, binuru ginawa merta, manira kalugrahan dening Hyang Gnijaya, antos ingulun, nadwa mangke pejah, melayu sira kebo petak, malih lumampah sira Pasung Giri, ana ta kapendak, king gagana, sang gagak petak, cinucuk ikang merta saking sor, tlas mijil ikang merta, gelis ta ingamet, sinapsap maring rambut, binakta maring tangan, metu maring Pacoka, ring Hyang Soka, ring wus sinapsap ring roma, kagawa dening tangan, dening Pasung Giri binakta ring gunung Lempuyang lor, ring kayangan sira Hyang Gnijaya, kasiyokan maring tangane ring selaning watu, pineres ana ring romanta wusana pineres, kasambrahang ikang merta, awetu wijil ikang merta milir, ring pucaking gunung Lempuyang, awanana gunung Bisbis, kisira Pasung Giri amisbis ikang rambut, anyambrahang ikang merta, ikang ring pucak gununge ring Lempuyang, malih hana hilir merta ika, ring pucak gununge kasandung, ana ta pring, kasanut ring socaning pring ikang merta, ring socaning pring, sinoca kembar, kang sabuku, sinoca ika margining merta nusuping pring, araning merta tiying, agenah ring Gunung Kembar pucaking ring Kanusut, Gunung Kembar, malih genahe ring gunung Lempuyang, ngaran gunung Bisbis, malih genahe sira Pasung Gerigis, anandur ikang merta ika, pasucian Bhatara Hyang Gnijaya, ingaran Telaga Sawang, awana ingaran Telaga Sawang, mula wetning saking sunya, pasucian Bhatara kabeh, ring Indraloka, panglepas ikang suratma, larapati, bayapati, salah pejah, miwah sacutakaning suratma, iki merta panglepas lara, witning sunya, tinandur ring Lempuyang, palugrahane Bhatara Hyang Gnijaya . . .
(Aji Murti Siwa Sasana, 8b-10b).

Arti Bebas:
Selanjutnya berperang Pasung Giri melawan Kebo Petak, kaserobot Air suci kehidupan itu, jatuh ke tanah, semua jatuh, muncul di Semalung, lagi disambar air suci itu, oleh Pasung Giri, lagi diburu oleh sikerbau putih, kena kasenggol air kehidupan itu, segera muncrat air suci kehidupan itu, mengalir di Tuwuka, diburu oleh kerbau putih, ingat beliau Pasung Giri, dengan perkataan Hyang Gnijaya, hai kenapa kebo putih, memburu air suci kehidupan ini, saya diperintah oleh Hyang Gnijaya, tunggulah saya, gantinya kamu akan mati, melesat lari kebo putih, lagi terbang beliau Pasung Giri, ada lagi yang menyambut, di angkasa, sang gagak putih, dipatuk air suci itu dari bawah, habis keluar air itu, dengan cepat diambilnya, diusap-usapkan di rambut, dibawanya pakai tangan, keluar dari tangan, jatuh di pacoka, di Angsoka, sehabis diusapkan di wajah, dibawa dengan tangan oleh Pasung Giri dibawa ke utara gunung Lempuyang, di tempat suci Hyang Gnijaya, dialirkan diantara bebatuan, tretesan diwajah, habis menerestes, ditebarkan air suci itu, muncul air suci mengalir, diatas gunung Lempuyang, namanya Pucak Bisbis, beliau Pasung Giri membisbis rambutnya, menebarkan air itu, dipuncak gunung Lempuyang, lagi ada air mengalir, diatas gunung menyangkut, ada pohon bambu nyangkut diantara air suci bambu itu, di buku bambu itu, air suci kembar, setiap buku, air suci itu mengalir menyusup dalam bambu, namanya Air suci bambu, bertempat di Gunung Kembar, pucaknya di Kenusut, Gunung Kembar, juga tempatnya di Lempuyang, bernama Pucak Bisbis, juga tempatnya Pasung Gerigis memelihara air suci itu, pemandian Bhatara Hyang Gnijaya, namanya Telaga Sawang, sebab namanya Telaga Sawang, memang berasal dari sunya, pemandian seluruh dewata di Indraloka, pembebas kemelekatan, kesusahan hidup, marabahaya, salah mati, serta seluruh kekotoran rohani, ini air suci pembebas kesusahan, asalnya dari alam tak nyata, mengalir di Lempuyang, anugrah dari Hyang Gnijaya.

....BERSAMBUNG ....

0 komentar:

Posting Komentar

Share

Twitter Delicious Facebook Digg Stumbleupon Favorites More